ΚλήδοναςΣτο χώρο της Ελληνικής Λαϊκής Μαντείας ο Κλήδονας κατέχει σπουδαία θέση. Πανάρχαιες οι ρίζες του, γνήσια ελληνικές, χάνονται στην Ομηρική εποχή και πιο πέρα.
Πρόκειται για ένα έθιμο που αν κι έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα η πρώτη γραπτή λεπτομερής περιγραφή γίνεται στους βυζαντινούς χρόνους.
Ο «Κλήδονας» είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, σύμφωνα με τον οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου, «κλήδων» ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, και κατ' επέκταση το άκουσμα οιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής, στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.
Το έθιμο τούτο θα καλύψει σχεδόν όλη την υπαίθριο χώρο και μάλιστα εκείνες τις περιοχές στις οποίες η αποκατάσταση των κοριτσιών συναντούσε οικονομικές δυσκολίες και θα φτάσει σε πολλές περιοχές μέχρι την δεκαετία του 1950 αλλά είναι βέβαιο ότι μέχρι το 1940 στον Πυργετό και σε όλη την ελληνική ύπαιθρο τελούνταν κανονικά με διάφορες παραλλαγές.
Η ιδιομορφία στον Πυργετό είναι ότι δεν γίνεται τ’ Αϊ-Γιάννου στις 24 Ιουνίου όπως σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αλλά συνδέεται με την πρωτομαγιά και την εορτή τ’ Αϊ–Θανάση (2 Μαϊου).
Με τον Κλήδονα οι ανύπαντρες κοπέλες ήθελαν να μάθουν αν θα παντρευτούν ή όχι τη χρονιά που περνούσαν και κατ’ επέκταση αν στην οικογένειά τους θα είχαν ευτυχία ή θα συμβεί κάτι το πολύ δυσάρεστο.
Οι κοπέλες του Πυργετού που ήταν υποψήφιες για παντρειά κανόνιζαν ποια κοπέλα θα έπαιζε το ρόλο της «Νύφης».
Η «Νύφη» έπρεπε να είναι ανύπαντρη, να είχε σειρά για γάμο και να ζουν οι γονείς της.
Το απόγευμα της προηγούμενης μέρας της Πρωτομαγιάς (30 Απριλίου) κάθε ανύπαντρη κοπέλα μάζευε μόνη της ορισμένα «αγριολούλουδα» που τα ονόμαζαν Κλήδονα και σχημάτιζαν μια «χεριά» (μικρή ανθοδέσμη) και τη «χεριά» αυτή την έδεναν με μια κλωστή διαφορετικού χρώματος (εκτός του μαύρου)για κάθε κορίτσι.
Μια – μια οι κοπέλες ή συνήθως παρέες – παρέες συγκεντρώνονταν στην αυλή του σπιτιού της «Νύφης» με τα αγριολούλουδα στο δεξί τους χέρι.
Όταν πια είχαν μαζευτεί όλες οι κοπέλες που θα λάβαιναν μέρος στον Κλήδονα η «Νύφη» ντυνόταν με λευκό φόρεμα βάζοντας και μια άσπρη μαντήλα (τσίπα) στο κεφάλι της.
Ύστερα έπαιρνε στα χέρια της μια φτίνα (ένα πήλινο δοχείο σαν στάμνα με αρκετό άνοιγμα στο στόμιο) και που είχε δυό λαβές καθώς και ένα καθαρό κόκκινο πανί κατά προτίμηση μεταξωτό.
Η ομήγυρη των κοριτσιών έβαζε στη μέση τη «Νύφη» και όλες οι κοπέλες χαρούμενες και γελαστές τραγουδούσαν το τραγούδι του Κλήδονα:
Συμμαζωχτήτε λυγερές
του Μαϊού, τ’ αϊ–Θανασιού
να βάλουμε τα κλήδονα
να βγουν λαμπρά
να βγουν δροσιά!
Καλορίζικα!
Ύστερα όλα τα κορίτσια, έχοντας μπροστά τη «Νύφη» έπαιρναν το δρόμο για τον παραρρέοντα Αγιαμονιώτη ποταμό .
Όταν έφταναν στην όχθη του ποταμού η «Νύφη», κρατώντας τη στάμνα με το δεξί της χέρι και με τη βοήθεια μιας κοπέλας, έπαιρνε «αμίλητη» νερό από το ποτάμι.
Η στιγμή αυτή ήταν ιερή.
Όλες οι κοπέλες έπρεπε να έπρεπε να είναι σιωπηλές και να προσέχουν προς το μέρος από όπου η «Νύφη» έπαιρνε νερό.
Πρόκειται για το λεγόμενο αμίλητο νερό με μαγικές (μαντικές), καθαρτικές κ.ά ιδιότητες. Αυτή που το έπαιρνε δεν έπρεπε να μιλήσει σε κανέναν γιατί
τότε το αμίλητο νερό έχανε τις ιδιότητες του.Η σιωπή επιβάλλονταν και στην ομήγυρη.
Αν τυχόν καμιά κοπέλα, από απροσεξία, μιλούσε έστω και λίγο ή γελούσε έστω και πολύ λίγο τότε η «Νύφη» άδειαζε το νερό από τη στάμνα και ξαναγέμιζε με νερό το πήλινο δοχείο ενώ επικρατούσε σιγή.
Στη συνέχεια κάθε κοπέλα έδινε τα δικά της δεμένα λουλούδια (που και αυτά λέγονταν «Κλήδονα») στη «Νύφη», η οποία τα έβαζε με προσοχή στο πήλινο δοχείο.
Αφού, πλέον, έμπαιναν όλες οι ανθοδέσμες στη στάμνα η «Νύφη» σκέπαζε τη στάμνα με το κόκκινο ύφασμα και η ομήγυρη των κοριτσιών έστηνε χορό έχοντας στη μέση τη στάμνα και τραγούδαγε το εξης:
Συμμαζωχτήτε λυγερές
του Μαϊού, τ’ αϊ–Θανασιού
να βάλουμε τα κλήδονα
να βγουν λαμπρά
να βγουν δροσιά!
Καλορίζικα!!!
Εκτός από το τραγούδι αυτό συνηθίζονταν και άλλα τραγούδια σε ρυθμό χορού. Ύστερα ξεκινούσαν όλες μαζί οι κοπέλες για την πλατεία του χωριού όπου συνέχιζαν το χορό και το τραγούδι και κατόπιν επέστρεφαν στην αυλή του σπιτιού της «Νύφης».
Εκεί – καθώς πια είχε σουρουπώσει – έκρυβαν τη στάμνα σε κάποιο απόμερο μέρος του κήπου για να μη φαίνεται από το φόβο μην την πάρουν τα αγόρια και τη σπάσουν. Τα κορίτσια καληνυχτίζονταν και έφευγαν για τα σπίτια τους.
Το απόγευμα της μεθεπόμενης ημέρας (2 Μαϊου) – που είναι η μνήμη του Αγ. Αθανασίου και πανηγυρίζει ο ομώνυμος ιερός ναός του Πυργετού – όλα τα κορίτσια συγκεντρώνονταν στην αυλή του σπιτιού της «Νύφης».
Όταν πια είχαν έρθει όλα τα κορίτσια, τότε άρχιζαν να τραγουδούν:
Συμμαζωχτήτε λυγερές
του Μαϊού, τ’ αϊ–Θανασιού
να βάλουμε τα κλήδονα
να βγουν λαμπρά
να βγουν δροσιά!
Καλορίζικα!!!
Η «Νύφη» έφερνε τη στάμνα με τα λουλούδια στο μέσο της ομήγυρης. Επικρατούσε απόλυτη σιγή.
Και η ομήγυρη έπαιρνε πάλι το δρόμο για το ποτάμι.
Όταν έφταναν στην όχθη του ποταμού η «Νύφη» ξεσκέπαζε τη στάμνα και με το δεξί της χέρι έπαιρνε μια – μια τις χεριές των λουλουδιών και έδινε κάθε ανθοδέσμη σ’ όποιο κορίτσι ανήκε με οδηγό το ξεχωριστό χρώμα του νήματος με το οποίο ήταν δεμένη η ανθοδέσμη.
Οι δροσάτες (χλωρές) ανθοδέσμες δήλωναν, ότι οι κοπέλες, στις οποίες ανήκαν, θα παντρευτούν εκείνη τη χρονιά και, κατ’ επέκταση, ότι στο σπίτι του κοριτσιού θα επικρατούσε «χαρά, υγεία, αγάπη, ευτυχία».
Αν καμιά ανθοδέσμη ήταν μαραμένη τότε αυτό ήταν κακό σημάδι: η κοπέλα, στην οποίαν ανήκε η ανθοδέσμη, δεν θα παντρεύονταν εκείνη τη χρονιά και η οικογένειά της θα δοκίμαζε πολύ μεγάλη στεναχώρια (ασθένεια, κάποια μεγάλη αποτυχία, ίσως και θάνατο).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ:
Ο Κλήδονας στον Πυργετό,Βασιλικής Χ. Αγαπίου-Ζήση,
http://www.asxetos.gr/Default.aspx?tabId=162&s=156&sc=147
Γιώργου Αλβανού, Ο κλήδονας(Χαµήλωσαν αθόρυβα τ' αστέρια απόψε) |
