Ο Βλαχομαχαλάς 

i. Η εγκατάσταση

      Η εγκατάσταση των Σαμαριναίων στον Πυργετό έγινε σε δυο φάσεις. Η πρώτη σημειώθηκε μεταξύ των ετών 1854-1860,και η δεύτερη φάση  πραγματοποιήθηκε με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881.

     Οι αιτίες εγκατάστασης στον  Πυργετό ήταν οι παρακάτω:

1.      Πρέπει να προϋπήρχε μια εγκατάσταση λίγων οικογενειών πριν το 1854, κυρίως κυρατζήδες, λόγω της ύπαρξης ζευγαρολίβαδων για  νομή των μουλαριών τους και καθώς επίσης και το γεγονός ότι ο Πυργετός ήταν δίπλα σε αστικό κέντρο και κοντά σε κεφαλοχώρια.   

2.      Η θεσσαλική επανάσταση του 1854 είχε αποτέλεσμα πολλοί Σαμαρινιώτες να  εγκλωβιστούν στον κάμπο της Θεσσαλίας ­­― και πιθανόν κάποιοι από αυτούς να είχαν εκτοπιστεί από τους Τούρκους εξ αιτίας της ανάμιξης τους στην επανάσταση ― οπότε αναζήτησαν τόπο διαμονής και λογικό ήταν κατά την συνήθεια των μετοίκων και των μεταναστών να πηγαίνουν για εγκατάσταση εκεί που υπάρχει ήδη εγκατεστημένος κάποιος πυρήνας συμπατριωτών τους.

3.      Το 1881, μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, εγκαθίστανται μόνιμα αρκετοί Σαμαρινιώτες που  θα δημιουργήσουν την τέταρτη οικιστική ενότητα στον Πυργετό, τον λεγόμενο Βλαχομαχαλά.

4.      Η εγκατάσταση των βλάχων πριν το 1881 στον Πυργετό επιβεβαιώνεται από την μαρτυρία της  κυρίας Ελευθερίας Καραμούζη, το γένος Μπιτχαβά, όπου αναφέρεται ότι ο πεθερός της, Αναστάσης Καραμούζης, είχε γεννηθεί στον Πυργετό και απεβίωσε σε ηλικία 77 ετών το 1948 (οπότε έχουμε 1948-77=1871).

ii. Διάφορες ενθυμήσεις

Η πληθυσμιακή σύνθεση του Πυργετού  μέχρι και τη δεκαετία του 1960 ήταν 75% Καραγκούνηδες και 25% Βλάχοι με μικρές διακυμάνσεις.

     Η καταγωγή σχεδόν όλων των βλάχων ήταν από τη Σαμαρίνα.

     Στις αρχές του 20^ου αιώνα, οι γονείς των βλάχων και αρκετών οι παππούδες είχαν γεννηθεί στον Πυργετό .

     Τα καλοκαίρια άλλοι πήγαιναν στην Κόρη και άλλοι στη Σαμαρίνα.

     Στον βλαχομαχαλά βρισκόταν κάποια σπίτια μη βλάχων, όπως του Παναγιώτη Μπατόλια, των αδερφών Νταούλα και του Κων/νου Μερτσιώτη.

     Για να αποκτήσουν ελληνική υπηκοότητα όσοι άρρενες γεννήθηκαν στην Σαμαρίνα και είχαν καταγραφεί ως Οθωμανοί πολίτες, έπρεπε να υπηρετήσουν τρίμηνη θητεία στον ελληνικό στρατό.

     Ως επί το πλείστον, ασκούσαν αστικά επαγγέλματα, όπως: καπνεργάτες, αγωγιάτες, σαγματοποιοί, στιλβωτές, εργάτες, ράπτες, κουρείς, υποδηματοποιοί, μαραγκοί, τεχνίτες, μεταπράτες, έμποροι.

     Είχαν ιδιαιτέρα ανεπτυγμένη την οικοτεχνία, όπου στους αργαλειούς τους κατασκευάζανε τις περίφημες φλοκάτες τους και άλλα υφαντά τα οποία πολλοί εξ αυτών τα πουλούσανε σε πανηγύρια  ή σε άλλους εμπόρους και μαγαζιά. Η έλλειψη χώρου σε πολλές οικογένειες επέβαλε να ξεστήνουν τον αργαλειό κάθε βράδυ και να τον ξαναστήνουν το πρωί.

     Οι σχέσεις των βλάχων του Πυργετού με τους καραγκούνηδες ήταν άριστες και πολλοί καραγκούνηδες κατανοούσαν τα βλάχικα και λίγοι τα μιλούσαν σε κάποιο βαθμό.

     Την δεκαετία του 1960, άρχισε σιγά-σιγά η μετοίκηση των βλάχων του Πυργετού, όπως και πολλών άλλων κατοίκων του, σε άλλες περιοχές των Τρικάλων, καθώς και η εσωτερική μετανάστευση προς άλλες πόλεις της Ελλάδος και η μετανάστευση προς το εξωτερικό.

     Πεσόντες βλάχοι στους πολέμους του 1912–1922 ήταν οι Γ. Α. Καραμούζης, Γ. Ι. Καραμούζης, Χ. Ν. Νάκας, Β. Ν. Νάκας, Μαλάμος Αρ. και στην Αλβανία το 1940–41 ο Νικ. Μπιτχαβάς, ενώ ο Γεώργιος Ταμανάκιας τραυματίστηκε στην Αλβανία και ο Νίκος Νάκας πολέμησε στη Mάχη της Γκραμπάλας.

    Επίσης γεννημένος στον Πυργετό ήταν και μακεδονομάχος Αντώνης Σιαφαρίκας, που είχε ενταχθεί στο σώμα του καπετάν-Αρκούδα.

iii. Ο  «Τσιάτσιος» και μερικά στοιχεία για τον αυτόν

      Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα χόρευαν όλοι μαζί στο προαύλιο της εκκλησίας του Πυργετού τον «Τσιάτσιο*» (κυκλικό χορό όπου τραγουδούσαν όλοι μαζί)^. αυτό ήταν έθιμο των Σαμαριναίων που χόρευαν στη Σαμαρίνα τη μέρα του δεκαπενταύγουστου αλλά στις νέες συνθήκες ζωής μετατέθηκε χρονικά και γεωγραφικά και επικράτησε σαν κοινό έθιμο στον νέο τόπο κατοικίας.

      Στον «Τσιάτσιο» σχηματίζονταν δυο μεγάλοι επάλληλοι κύκλοι από άνδρες και
γυναίκες. Ο εσωτερικός κύκλος αποτελούνταν από τους άνδρες ενώ ο εξωτερικός από
τις γυναίκες. Στους άνδρες μπροστά μπαίναν οι γεροντότεροι, ακολουθούσαν η ομάδα των μεσηλίκων, κατόπιν οι νεότεροι άνδρες και οι έφηβοι. Το αντίστοιχο γινόταν και με τον κύκλο των γυναικών.

      Οι χορευτές χόρευαν αργά στα τρία τραγουδώντας τραγούδια ελληνόφωνα λόγω του μικτού του πληθυσμού. Τραγουδούσαν συνήθως ακαπέλα διάφορα τραγούδια όπως «Πότε θα ‘ρθει η άνοιξη…», «Αμπέλι μου πλατύφυλλο…», κλπ. Οι άντρες φορούσαν μαύρες ή άσπρες φουστανέλες. Οι γυναίκες ήταν ντυμένες με τις παραδοσιακές τους φορεσιές.

iv. Το ταξίδι από τον Πυργετό στη Σαμαρίνα

     Οι βλάχοι πηγαίναν στη Σαμαρίνα για να περάσουν τη θερινή περίοδο,  που οριζόταν από του Αη-Γιώργη ως του Αη-Δημήτρη. Καθώς διέρχονταν από τα διάφορα χωριά σκορπίζανε ψιλοκέρματα στα χωριατόπαιδα για γούρι, αλλά και διατήρηση φιλικής αντιμετώπισης από τα χωριά της διαδρομής. Τα παιδιά προς ανταπόδοση της χειρονομίας αυτής φώναζαν «ώρα μπούνα»,  δηλαδή ώρα καλή, καθώς και  «βιάρα μπούνα», δηλ. καλό καλοκαίρι. Το έθιμο αυτό ονομάζονταν «πεντητάδες».

       Το ταξίδι για τη Σαμαρίνα με τα ζώα, ως μεταφορικό μέσο κρατούσε τέσσερες ημέρες  με αρκετές στάσεις στο δρόμο. Τα καραβάνια δέχονταν επιθέσεις από ληστές και εξ αιτίας του φαινόμενου αυτού τα συνόδευαν αποσπάσματα της χωροφυλακής ως τα σύνορα, που τότε (ως το 1912-13) ήταν στο Αγιόφυλλο (Βελεμίστι)  Καλαμπάκας και εκεί βγάζαν βίζα για να περάσουν στην υπό οθωμανική κυριαρχία περιοχή. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα παιδιά ολοκλήρωναν την σχολική περίοδο στη Σαμαρίνα.

      Ένα σημαντικό γεγονός συνέβη τις παραμονές των εκλογών του 1891. Ο Νομάρχης Βάρβολης διέταξε την εγγραφή στα Δημοτολόγια του Δήμου Τρικκαίων 1000 περίπου Περιβολιωτών και Σαμαριναίων. Ο Κανούτας φοβούμενος, ότι οι βλάχοι θα ψηφίσουν Χατζηγάκη, ζητά τη βοήθεια του Τούρκου πρόξενου, με το πρόσχημα ότι τα χωριά Περιβόλι και Σαμαρίνα ανήκουν στην Τουρκία και οι κάτοικοι είναι Οθωμανοί υπήκοοι. Αυτό το γεγονός, ίσως,  έχει σχέση με την αποκοπή του Πυργετού από το δήμο Τρικκαίων το 1912 και τη δημιουργία χωριστής κοινότητος μέχρι το1926.

v. Η Κόρη 

     Στην ανατολική πλαγιά του Κόζιακα και σε υψόμετρο 870 μ. κτίσθηκε η Κόρη, ένα από τα ωραιότερα θέρετρα της Πίνδου.

     Το1892 αγοράστηκε από Σαμαρινιώτες που έμεναν στα Τρίκαλα για να κτίσουν τα κονάκια τους. Οι περισσότεροι Σαμαρινιώτες του Πυργετού στην Κόρη έμεναν στον  μαχαλά τον επονομαζόμενο «Πυργετό».

vi. Ένα δημοσίευμα του 1902

     Στις 5  Ιανουαρίου 1902, με δημοσίευμά της στην τοπική εφημερίδα «Αναγέννησις» των Τρικάλων, η συσταθήσα από Σαμαριναίους, Αβδελιώτες και Περιβολιώτες «ΑΔΕΛΦΙΚΗ ΕΝΩΣΗ» ανακοινώνει ότι θα υποστηρίξει τον πολιτικό σχηματισμό που θα δεχθεί στις τάξεις του τον συμπατριώτη τους Επαμεινώνδα Μίλωνος Σακελλαρίδη.

      Παρατίθεται απόσπασμα του δημοσιεύματος :

      «Οι υπογεγραμμένοι εκλογείς κάτοικοι Κουτσομυλίων, Αγίας Μονής, Πυργετού και τινών συνοικιών, επειδή από της ημέρας της ελευθερώσεως της λατρευτής μας
Θεσσαλίας δεν κατωρθώσαμεν να είμεθα πάντες ηνωμένοι, ένεκα πολλών άλλων λόγων και αιτιών ανεξαρτήτως της θελήσεως ημών τε και όλων των άλλων αδελφών μας, συνελθόντες σήμερον και θέντες εν εσχάτη μοίρα τας αναμεταξύ μας διενέξεις […]. Δηλούμεν δημοσία και ενυπογράφως ότι από σήμερον ανήκομεν όλοι υπό την σημαίαν του Επαμεινώνδα Μίλωνος Σακελλαρίδη και ότι όστις εκ των πολιτικών συνδυασμών θα συνεργασθή μετ’ αυτού, εις αυτόν και θα ανήκωμεν όλοι οι συμπολίται βλαχόφωνοι».

     (βλ Μαρούλα Κλιάφα, Από τον Σεϊφουλλάχ ως τον Τσιτσάνη,1881-1910, τόμος Α’ σελ. 214, εκδοση 2η, εκδ.Κέδρος, Τρίκαλα, 1996).

     Οι Σαμαριναίοι εκ Πυργετού που υπόγραψαν την παραπάνω δήλωση ήταν οι εξής:

Γεώργ. Παύλης, Μιχ. Μπιτχαβάς, Νικ. Καραμούζης, Γεωργ. Γκούμας, Πούλιος Γκούμας, Π. Καραμούζης, Δημ. Μπέσιος, Δημ. Κράιας, Γεώργ. Κράιας, Ιωάν. Μπιτχαβάς, Γεωργ. Μπιτχαβάς, Γεώργ. Νάκας, Αδάμος Καραμούζης, Ιωάν. Δεληγιάννης, Ζήσης Μπέσιος, Νικ. Ταμανάκιας, Βασ. Ταμανάκιας, Νάκος Δεληγιάννης, Θωμάς Μπέσιος, Δ. Μπέσιος, Νικ. Παζαΐτης, Δ. Παζαΐτης, Μιχ. Παύλης, Δημ. Σιαφαρίκας, Αντ. Σιαφαρίκας, Βασ. Σιαφαρίκας.

                                                                                                                            i.      Βιβλιογραφία-Πηγές πληροφόρησης

 

1.    Alan J. B. Wace & Maurice S. Thompson (1989), Οι Νομάδες των Βαλκανίων. Περιγραφή της ζωής και των εθίμων των βλάχων της βόρειας Πίνδου, Φ.Ι.Λ.Ο.Σ. Τρικάλων, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη Α.Ε., Θεσσαλονίκη.

2.    Εφημερίδα ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ των Τρικάλων 5  Ιανουαρίου 1902.

3.    Κλιάφα Μαρούλα (1996), Τρίκαλα: Από τον Σεϊφουλλάχ ως τον Τσιτσάνη 1881-1910, τόμος 1ος, σελ.: 214, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, έκδοση 2η.

4.    Κουκούδη Ι. Α. (2000), Οι Μητροπόλεις και η Διασπορά των Βλάχων, τόμος 2ος, σελ.: 259, Εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ, Θεσσαλονίκη.

5.    Σύστασις και εξέλιξις Δήμων και Κοινοτήτων Ν. Τρικάλων (1962), εκδ. ΚΕΔΚΕ, Αθήνα.

6.    Μαρτυρίες Ελευθερίας Καραμούζη (το γένος Μπιτχαβά).

7.    Μαρτυρίες Ελένης Καραγιάννη (το γένος Τσατσάγια).

8.    Μαρτυρίες Κων/νου Παύλη.

9.    http://www.dimoskoziaka.gr/xyloparoiko_gr.asp?tpage=xyloparoiko

10.  http://srv-web1.parliament.gr/library.asp?item=43617&seg=10716

11.  http://www.trikalacity.gr/html/75