Ο απροσδιόριστος οικισμός Βήλα και ο ομώνυμος ποταμός

 

   Βήλα: απροσδιόριστος οικισμός δυτικά των Τρικάλων, μάλλον κοντά στον ποταμό Βελά. Πιθανόν, ήδη από τη βυζαντινή εποχή, να υπήρχε ο οικισμός από τον οποίο έλαβε και ο ποταμός το όνομα, κάτι σύνηθες.

   Αναφορές για τον εν λόγω ποταμό έχουμε κατά τα έτη 1336 και 1381.

 

   Η θέση του ποταμού προσδιορίζεται:

   i. Από την τοπογραφική περιγραφή «στο συνοδικό γράμμα του Νείλου Λαρίσης υπέρ

της Μονής των Μεγάλων Πυλών (Νοέμβριος 1381)», όπου γίνεται αναφορά στους ποταμούς και τους οικισμούς της περιοχής

 ii. Ο Σταύρος Γ. Γουγούλης, στο βιβλίο του «Η δίδυμη μονή Πόρτας Παναγιάς και

Δουσίκου, Μεγάλων Πυλών», δημιούργησε ένα σχετικό σχεδιάγραμμα -επισυνάπτεται παρακάτω - όπου αξιοποιεί πληροφορίες του Νεκτάριου Κατσόγιαννου, γνώστη της τοπογραφίας της περιοχής.

   Τα παραπάνω στοιχεία οδηγούν στην εξής χωροταξική διάταξη:

Κάστρο (το σημερινό φρούριο των Τρικάλων) — ποταμός κάστρου (Ληθαίος) — οικισμός Πυργετού — ποταμός Πυργετός (Αγιαμονιώτης) — οικισμός Βελάς — ποταμός Βελάς (σημ. δεν υπάρχει) — Κουμέρκης.

   Πρέπει, κατά πάσα πιθανότητα, να ταυτίζεται με ένα ποταμάκι, που έρεε ανάμεσα και παράλληλα προς τον Αγιαμονιώτη και τον Κουμέρκη και του οποίου η κοίτη δεν σώζεται σήμερα.

 

   Για το από πού πήγαζε το προαναφερόμενο ποταμάκι πιθανόν ισχύουν οι παρακάτω εκδοχές:

i)     Από την τοποθεσία Πηγαδάκια, η οποία βρισκόταν εντός του σημερινού οικισμού του Πυργετού και νοτιοανατολικά της εκκλησίας σε κοντινή απόσταση όπου υπήρχαν μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα αβαθείς λάκκοι, οι οποίοι ήταν γεμάτοι από νερό. Ενδεχομένως κάποια να ανάβλυζαν νερό και με ένα ρυάκι (φλέβα) να επικοινωνούσαν με τον ποταμό Κουμέρκη, οπότε ο ομώνυμος οικισμός πρέπει να βρισκόταν στη σημερινή θέση του Πυργετού.

ii) Από τη θέση Βούλια· η τοποθεσία αυτή στην πραγματικότητα επρόκειτο για έλος που βρισκόταν δίπλα στο Γεφυράκι και στον ποταμό Κουμέρκη, από όπου και τροφοδοτούνταν από τα νερά του. Η ονομασία οφείλεται στο ότι το μέρος δεν ήταν εύκολα προσπελάσιμο και «βούλιαζε» όποιος  άνθρωπος ή ζώο επιχειρούσε να το περάσει. Οπότε ο ομώνυμος οικισμός πρέπει να βρισκόταν δυτικότερα από τη σημερινή θέση του Πυργετού, ίσως στο σημείο οπού υπήρξε παλιότερα εντοπισμός νεολιθικού οικισμού.

iii)     Η τρίτη εκδοχή που προέρχεται από τους γνώστες της παλιότερης τοπογραφίας της περιοχής, είναι ο αναφερόμενος ποταμός Βήλα να ήταν ιδιαίτερα ασαφής ως προς την ροή του, τις πηγές του, την κοίτη του και την εκβολή του στον Αγιαμονιώτη ή στον Κουμέρκη. Κινούμενος πάντα ανάμεσά τους, ίσως να αποτελούσε τη μεγαλύτερη φλέβα από ένα δίκτυο μικρότερων φλεβών και να πήγαζε και από τα δυο σημεία που προαναφέρονται (Πηγαδάκια-Βούλια), καθώς και από άλλες ανάβρες και επικοινωνούσε κι άρα τροφοδοτούνταν και με νερό δια μέσου άλλων φλεβών με τους ποταμούς Αγιαμονιώτη και Κουμέρκη και πιθανότατα ίσως μόνο  με τον Κουμέρκη, αφού με τον Αγιαμονιώτη υπάρχει μια μικρή υψομετρική διαφορά. Η εκβολή του ίσως γινόταν και στους δυο ποταμούς διασπώμενος σε μικρότερες φλέβες και ρυάκια. Ίσως υπόλειμμα αυτής της κατάστασης να ήταν η φλέβα Bώρος που διασώθηκε ως το πρώτο ήμισυ του 20^ου αιώνα. Ο Bώρος, ανάμεσα  στην Αγιαμονή και τον Πυργετό, έκβαλε στον Αγιαμονιώτη.

 

    Σημ.: Ο αναγνώστης πρέπει να λάβει υπόψη ότι αναφερόμαστε σε μια περιοχή πλούσια σε νερά, όπου τα παλιότερα χρόνια, πριν την κατασκευή του αναχώματος στον Πηνειό και την υπεράντληση των νερών για άρδευση, υπήρχε άφθονη ροή νερών από ανάβρες και εμπλουτισμός του υδροφόρου ορίζοντα από τις συχνές πλημμύρες των ποταμών. Έτσι είχαμε το φαινόμενο των φλεβών, δηλ. φυσικών ή τεχνητών ρυακιών, όπου διοχετευόταν το νερό από φυσικές πηγές (ανάβρες), καθώς και το νερό της βροχής, των πλημμυρών και στους νεότερους χρόνους των αρτεσιανών, και αποστραγγίζαν τα νερά της περιοχής εκβάλλοντας στον Κουμέρκη  και στον Αγιαμονιώτη ποταμό, με αποτέλεσμα η γη να καθίσταται καλλιεργήσιμη.

   Στην τουρκική απογραφή του 1454/55, αναφέρεται ο οικισμός Velas, με οικισμούς της περιοχής των Τρικάλων και θεωρείται ότι ταυτίζεται με τον οικισμό Βήλα.

   Ακολούθως, ο οικισμός μνημονεύεται ως Βήλα το 1520 και το 1613/14, ως Βύλα το 1688, και ως Βοΐλα σε πρόθεση με αχρονολόγητες κατααγραφές των ΙΗ’-ΙΘ’ αιώνων.

    Στο εξής, δεν τον συναντήσαμε σε πηγές, γεγονός που σημαίνει ότι διαλύθηκε μετά το 1688.

    Για το ιδιοκτησιακό καθεστώς του, κατά την Τουρκοκρατία, δεν υπάρχουν πληροφορίες στις πηγές.

    Το τοπωνύμιο ίσως σχετίζεται με τη σλαβική λέξη bela (=λευκή), ενώ αυξημένη είναι η πιθανότητα να αποτελεί κυριωνύμιο. Μια άλλη εκδοχή είναι να προέρχεται από την λέξη βίλα < ιταλική villa < λατινική villa < *vicula, υποκοριστικό του vicus < ινδοευρωπαϊκή (ρίζα) *wéyḱs (χωριό) (συγγενές με την αρχαία ελληνική οἶκος) (εξοχική) κατοικία, που διακρίνεται για την -συνήθως- μεγάλη της έκταση και πολυτέλεια.