Οι θέσεις του Πυργετού στο πέρασμα του χρόνου

 

       Η πρώτη θέση του Πυργετού κατά την αρχαιότητα πρέπει να ήταν στα δυτικά του σημερινού οικισμού. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγεί ο εντοπισμός νεολιθικού οικισμού στα δυτικά του συνοικισμού προ πολλών ετών από τους αρχαιολόγους και η ύπαρξη τμημάτων αρχαίου ναού στην τοιχοδομία του παλιού ιερού ναού.

      Η δεύτερη θέση του Πυργετού κατά τη βυζαντινή περίοδο και τα πρώτα χρόνια της  τουρκοκρατίας πρέπει να ήταν στη σημερινή τοποθεσία Αμπελόκηποι, κοντά στις σιδηροδρομικές γραμμές, γύρω από το μετόχι της Μονής των Μεγάλων Πυλών του Αγίου Δημητρίου. Σε αυτό το συμπέρασμα οδηγεί αρχικά η αναφορά που γίνεται στους ποταμούς της περιοχής στο συνοδικό γράμμα του Νείλου Λαρίσης υπέρ της Μονής των Μεγάλων Πυλών (Νοέμβριος 1381) όπου αναφέρονται τα εξής:

      «[…]ἐσωκήπια πλησίον τοῦ κά/στρου πέρα τοῦ παραῤῥέοντος ποταμοῦ. ἀναγώμενα ἀπό τήν ὁνομαστήν ἀργυρολύμνην, <κ(αί)> <δι>/ήκοντα μέχρι τοῦ δένδρου, ἀνερχόμενα ἕως τό παλαιόν μυλοθέσιον τοῦ ἐπιφάνους. κ(αί) κατα/γώμενα τήν παραποταμίαν ἐν καταλήξει τῆς ἀργυρολύμνης, ἄτινα νύν διαμεμερισμένα περι/εῖχον ἡ τε μοναχή κοτεανιτζένη, κ(αί) ἡ τοῦ γυμνοῦ θυγάτηρ. κ(αί) ὁ τοῦ δικαιοφύλακος κ(αί) νοταροπούλου / υιός κ(αί) οἱ τοῦ νομοφύλακος παίδες.

      ὡσαύτως κ(αί) χωραφιαῖαν γῆν κ(αί) αὐτήν προσενηνεγμένην ἐκ / τού εἰρημένου δέση ὡς κ(αί) τά τιαὐτα εἰρημένα ἐσωκήπια.

      ἦ δέ κ(αί) ὑπάρχουν πέρα τοῦ παραῤῥέ/οντος ἐτέρου ποταμοῦ πηργητοῦ. ἦν κ(αί) κατείχεν ὁ ἀρχοντίουζης μελιασηνός. ἀναγωμένη. κ(αί) αὐτη / ἀπό τε τοῦ χωρίου πλησίον τῆς Νέας μονῆς. κ(αί) ἀπαγωμένη πρός τό συνορον πέτραν οὕσαν τοῦ / τοῦ ἀκρολογγίου. κ(αί) πορευομένη ἔως τόν ποταμόν λεγόμενον βελάν, κ(αί) γαματιζομένη ἐντός / τοῦ λόγγου τοῦ πρός τοῦ μερτζίου ἐν τή τοῦ συνόρου πέτρα τῆ λεγωμένη ἀκονητή· κ(αί) στρεφομένη / κυκλοτερός εἰς τόν πυργετόν. ὅθεν ἄρχετε κ(αί) ὁ προσενεχθείς ἐκ τοῦ χλερενοῦ τόπος. / ὅν ἔχων ὁ ζαγκληβάνης, εκών απεδωκεν αὐτόν ἐνοήσας ὅτι ἀδίκως κατείχεν / ἀυτόν ἐλέγξας κ(αί) τόν ἀρχοντίτζην ὅτι δραστική κ(αί) ἀρπακτική τήν τοῦ δέση γῆν κατείχεν. / περιέρχεται οὖν τήν παραποταμίαν τού πυργητοῦ ἔχουσα εὐκτήριον οἵκον τοῦ Μεγαλομάρτυ/ρος δημητρίου, κ(αί) καταλείγη ἐνθα ἠρξάμεθα συνορον αιώνιον ὤν κατέναντι τῶν ἀμπελίων τῆς / νέας μονῆς ἐγγεῖς τοῦ χωρίου […]».

     Έτσι όπως είναι δομημένη στο έγγραφο η τοπογραφική περιγραφή οδηγεί, με κάθε επιφύλαξη, στην εξής χωροταξική διάταξη:

Κάστρο(το σημερινό φρούριο των Τρικάλων) — ποταμός κάστρου (Ληθαίος) —οικισμός Πυργετού — ποταμός Πυργετός (Αγιαμονιώτης) —οικισμός Βελάς —ποταμός Βελάς (σημ. δεν υπάρχει).

    Άρα  τοποθετεί τον Πυργετό ανάμεσα στο Ληθαίο και τον Αγιαμονιώτη.

Στη δεύτερη διαθήκη (αφιερωτήριο) του Χατζή Ομέρ Βέη (αχρονολόγητο – τέλη 15ου αιώνα) αναφέρεται :

«το σύνολον νέου λουτρού [...] εντός Τρικάλων εν τη συνοικία Πυργηντή (Πυργετό)».

    Μαρτυρίες αναφέρουν ότι επί τουρκοκρατίας, κοντά στο σημείο οπού βρίσκεται σήμερα η γεώτρηση της ΔΕΥΑΤ στους Αμπελοκήπους υπήρχε πηγή απ’ όπου ανέβλυζε άφθονο νερό και αυτό σχημάτιζε δυο ρυάκια· ένα προς τον Αγιαμονιώτη και ένα προς τον Ληθαίο, πιθανόν προς το έλος της Βουβής.

   Πράγματι στην περιοχή υπήρχε υψομετρική διαφορά, κάτι που διευκόλυνε τη ροή των νερών και αυτό αποτελούσε πλεονέκτημα για την δημιουργία λουτρών εκείνη την εποχή.

    Επίσης, η αναφορά πως το λουτρό ήταν εντός των Τρικάλων, στη συνοικία του Πυργετού, μας οδηγεί στο συμπέρασμα  ότι η θέση της εκείνη την εποχή ήταν πλησιέστερη της μεταγενέστερης σε σχέση με τις μεταγενέστερες αναφορές ως χωρίον - δεδομένου ότι το όριο του πυρήνα της πόλης ήταν ιδιαίτερα περιορισμένο τον καιρό εκείνο στον οποίο αναφερόμαστε.

    Η σημερινή θέση του Πυργετού πρέπει να εποικίστηκε μετά το 1688, οπότε έπαψε να αναφέρεται σε έγγραφα και απογραφές ο απροσδιόριστος οικισμός Βήλα ή Βελά,  ο οποίος σύμφωνα με όσα αναφέρονται παραπάνω πρέπει να βρισκόταν στη σημερινή θέση του Πυργετού ή δυτικότερα, όπου δηλαδή ο εντοπισμός του νεολιθικού οικισμού και πιθανόν κοντά στη θέση Βούλια. Το τι οδήγησε στη διάλυση του οικισμού Βήλα και στη μετοίκηση του Πυργετού δεν είναι δυνατόν να το γνωρίζουμε, καθώς από τις υπάρχουσες πηγές δεν έχουμε τέτοια στοιχεία, ωστόσο μπορούμε να εικάσουμε κάποια πράγματα.

    Ένα από αυτά πιθανόν ήταν  η σταδιακή καταπάτηση ή εποίκιση του Πυργετού από οθωμανικά στοιχεία και η πιθανή μετατροπή του Αγίου Δημητρίου, μετόχιου της Μονής των Μεγάλων Πυλών, σε ισλαμικό τόπο λατρείας ή άλλης χρήσης. Αυτή η εκδοχή ενισχύεται από την αναφορά στην ύπαρξη λουτρού στον οικισμό στη δεύτερη διαθήκη (αφιερωτήριο) του Χατζή Ομέρ Βέη (τέλη 15ου αιώνα) και στο ότι εκεί μεταφέρθηκαν σταδιακά - συγκεκριμένα στη θέση Ψηλώματα - τα οστά των νεκρών από το οθωμανικό νεκροταφείο των Τρικάλων που βρισκόταν μεταξύ των σημερινών οδών Βούλγαρη-Αλεξάνδρας-Βαλαωρίτου-Κορωνίδος, όταν αυτό διαλύθηκε τα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό (1881)· και προφανώς όχι τυχαία γιατί κάτι πρέπει να προϋπήρχε στον τόπο που να σχετιζόταν με τους Οθωμανούς, καθώς διασώζεται η προφορική πληροφορία ότι εκεί υπήρχε οθωμανικό νεκροταφείο έχοντας εντός του ένα μικρό κτίσμα, που προφανώς σχετιζόταν με την ισλαμική λατρεία. 

     Ως δεύτερη εκδοχή μπορούμε να δεχτούμε ότι θανατηφόρες ασθένειες και επιδημίες, καθώς και φυσικές καταστροφές οδήγησαν στην εξαφάνιση του ενός από τους δυο οικισμούς - μάλλον του οικισμού Βήλα - ή σε σημαντική μείωση πληθυσμού και των δυο οικισμών, οπότε ως γειτνιάζοντες οδηγήθηκαν σε συγχώνευση και επικράτηση του ονόματος του γνωστότερου και μεγαλύτερου πληθυσμιακά.

    Ενισχυτικό της άποψης ότι σημερινή θέση του Πυργετού είναι η θέση του απροσδιόριστου οικισμού Βήλα, αποτελεί και το γεγονός ότι δεν επιβίωσε ούτε ως τοποθεσία ο Άγιος Δημήτριος, ενώ υπήρχε ως ναός (μετόχι) στον μεσαιωνικό Πυργετό και ότι ο συνοικισμός βρέθηκε με πολιούχο των Άγιο Αθανάσιο και τον ομώνυμο παλιό ιερό ναό χτισμένο πριν το 1761, όπως μαρτυρεί η επιγραφή στο τέμπλο του. Ο Άγιος Αθανάσιος, λογικά, πρέπει να ήταν ναός του οικισμού Βήλα που έπαψε να υφίσταται μετά το 1688.

    Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι είναι πολύ πιθανόν ο Πυργετός, να μετακινήθηκε στη σημερινή του θέση ανάμεσα στα έτη 1688-1761.